Selank (Selanc) to heptapeptyd opracowany w latach 90. w należącym do Rosyjskiej Akademii Nauk Instytucie Genetyki Molekularnej we współpracy z Rosyjską Akademią Nauk Medycznych. Peptyd ukończył III fazę badań klinicznych w zakresie działania anksjolitycznego.
Selank stanowi syntetyczny analog tuftsyny – naturalnie produkowanego przez śledzionę tetrapeptydu, pełniącego funkcje immunologiczne (wykazuje m.in. właściwości chemotaktyczne), powstałego wskutek proteolizy immunoglobulin. Można powiedzieć, że selank to “ulepszona” wersja tuftsyny, posiadająca w swojej strukturze dodatkowy łańcuch L-aminokwasowy (Pro-Gly-Pro), gwarantujący wyższą stabilność i długość działania.
Mechanizm działania
Selank wykazuje wielokierunkowy mechanizm działania.
- Naśladując działanie tuftsyny, selank wykazuje aktywność immunomodulacyjną. Wykazano m.in., że moduluje ekspresję interleukiny-6 (IL-6), która wielokierunkowo oddziałuje na układ odpornościowy i uczestniczy w regulacji mechanizmów obronnych.
- Selank może zmniejszać aktywność enzymów odpowiedzialnych za rozkład enkefalin – endogennych opioidów, oraz zwiększać aktywność karboksypeptydazy E – enzymu uczestniczącego w syntezie różnych neuropeptydów i hormonów, m.in. enkefalin oraz oksytocyny.
- Selank wykazuje wpływ na stężenie neuroprzekaźników – serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Może zwiększać metabolizm serotoniny. Najprawdopodobniej wpływ selanku na poziom serotoniny zależy od wyjściowego stanu układu serotoninergicznego. W badaniu na szczurzym modelu uzależnienia od alkoholu, u zwierząt w stanie odstawienia alkoholu zauważono, że selank zapobiegał nadmiernemu, kompensacyjnemu wzrostowi stężenia serotoniny w ciele migdałowatym, podwzgórzu i korze czołowej, co zmniejszyło poziom lęku związanego z odstawieniem (o czym szerzej mowa w sekcji Badania). Zaobserwowano też wzrost poziomu noradrenaliny w podwzgórzu.
- Selank wpływa także na ekspresję szeregu genów zaangażowanych w neurotransmisję, zwłaszcza GABA-ergiczną. W ten sposób peptyd allosterycznie moduluje receptory GABA-A (które są m.in. miejscem działania benzodiazepin).
- Ponadto wykazano w badaniach na zwierzętach, że związek zwiększał stężenie neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (brain-derived neurotrophic factor, BDNF) w hipokampie.
Efekty działania
Selank wykazuje szerokie spektrum korzyści dla organizmu. Głównymi właściwościami selanku to efekty anksjolityczne, nootropowe, łagodne działanie przeciwdepresyjne i poprawiające nastrój oraz wzmacniające odporność organizmu.
Selank wpływa pozytywnie na poprawę funkcji kognitywnych i procesy myślowe oraz zwiększa produktywność. Mimo częściowo wspólnego uchwytu działania z benzodiazepinami, w odróżnieniu od nich selank nie wykazuje działania sedatywnego oraz negatywnego wpływu na funkcje kognitywne. Dzięki zwiększaniu poziomu BDNF selank promuje neurogenezę oraz wspomaga regenerację układu nerwowego. Obserwowana jest poprawa nastroju, wzrost jasności umysłu, zwiększenie poziomu energii oraz ułatwienie zasypiania. Co ważne, nie prowadzi do uzależnienia.
Selank posiada też potencjał przeciwwirusowy, co wykazano w badaniu in vitro przeprowadzonym na podtypie H3N2 wirusa grypy A. Postulowany mechanizm tego działania to wpływ na procesy immunologiczne, przede wszystkim na równowagę cytokin Th1/Th2.
Badania naukowe
Anastasiya Volkova, Maria Shadrina, Timur Kolomin, Lyudmila Andreeva, Svetlana Limborska, Nikolay Myasoedov, Petr Slominsky: “Selank Administration Affects the Expression of Some Genes Involved in GABAergic Neurotransmission”, Front Pharmacol. 2016; 7: 31.
Badanie na szczurach oceniające wpływ selanku na ekspresję genów zaangażowanych w neurotransmisję. Badano ekspresję 84 genów (m.in. kodujących kanały jonowe, receptory dopaminowe i serotoninowe oraz podjednostki receptora GABA) w korze czołowej szczurów po godzinie oraz po 3 godzinach od podania selanku lub GABA (300 μg/kg). Wykazano, że pod wpływem obu tych substancji następowały istotne zmiany w ekspresji wielu genów (aż 45 genów po 1 godzinie, 22 geny po 3 godzinach). Wskazuje to na złożony i wielokierunkowy mechanizm działania selanku, związany z transmisją GABAergiczną.
Uchakina ON., Uchakin PN., Miasoedov NF., Andreeva LA., Shcherbenko VE., Mezentseva MV., Gabaeva MV., Sokolov OIu., Zozulia AA., Ershov FI.: “Immunomodulatory effects of selank in patients with anxiety-asthenic disorders”, Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imeni S.S. Korsakova, 2008, 108(5):71-75.
Badanie przeprowadzone in vitro na próbkach krwi obwodowej od pacjentów z depresją oraz od zdrowych osób, mające na celu ocenę immunotropowego działania selanku. Stwierdzono, że w obecności peptydu następowało hamowanie ekspresji genu kodującego IL-6 u pacjentów z depresją, ale nie u zdrowych osób.
A A Zozulia, G G Neznamov, T S Siuniakov, N V Kost, M V Gabaeva, O Iu Sokolov, E V Serebriakova, O A Siranchieva, A V Andriushenko, E S Telesheva, S A Siuniakov, A B Smulevich, N F Miasoedov, S B Seredenin: “Efficacy and Possible Mechanisms of Action of a New Peptide Anxiolytic Selank in the Therapy of Generalized Anxiety Disorders and Neurasthenia”, Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imieni S. S. Korsakova, 2008, 108 (4), 38-48.
Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone na grupie 62 pacjentów z zespołem lęku uogólnionego (generalized anxiety disorder, GAD) i neurastenią. Grupa 30 pacjentów otrzymywała selank, natomiast druga grupa 32 pacjentów – medazepam (pochodna benzodiazepiny o działaniu przeciwlękowym i rozluźniającym mięśnie). Autorzy badania stwierdzili, że działanie przeciwlękowe obu substancji było porównywalne, a selank wykazywał dodatkowe działanie przeciwzmęczeniowe i psychostymulujące.
A. V. Nadorova, L. G. Kolik. P. M. Klodt, V. B. Narkevich, P. L. Naplyokova, M. M. Kozlovskaya, V. S. Kudrin: “The relationship between the anxiolytic action of selank and the level of serotonin in brain structures during the modeling of alcohol abstinence in rats”, Neurochemical Journal, 2014, Vol. 8(2), 115–120.
Badanie na zwierzętach oceniające anksjolityczne działanie selanku podczas odstawienia alkoholu. Zaprzestanie przyjmowania alkoholu po jego długotrwałej konsupmcji prowadzi do objawów lękowych zarówno u ludzi jak i zwierząt. Dokładny mechanizm reakcji lękowej po odstawieniu alkoholu nie jest znany, jednak wiele przesłanek naukowych wskazuje na udział transmisji serotoninergicznej.
Badanym szczurom uzależnionym od alkoholu zaprzestano podawać alkohol, co doprowadzoło do rozwoju lęku. Zauważono, że podawanie selanku miało u uzależnionych zwierząt efekt anksjolityczny. Selank zapobiegał nadmiernemu wzrostowi stężenia serotoniny w ciele migdałowatym, podwzgórzu i korze czołowej, co dawało efekt zniesienia lęku.
T. Syunyakov, E.S. Teleshova, G.G. Neznamov, V.K.Bochkarev: “P-1114 – Rapid and slow response during treatment of generalized anxiety disorder with peptide anxiolytic selank” , European Psychiatry, 2012, Vol.27(1).
Badanie kliniczne przeprowadzone na 20 pacjentach w wieku 24-52 lat cierpiących na GAD. Uczestnicy badania otrzymywali donosowo selank w dawce 2700 μg dziennie. 40% pacjentów wykazało szybką reakcję na podanie peptydu i szybką redukcję objawów GAD. Pozostałe 60% pacjentów odpowiedziało powoli na podanie peptydu.
Możliwe skutki uboczne
Selank charakteryzuje się dobrym profilem bezpieczeństwa. Nie odnotowano jak dotąd znaczących skutków ubocznych.
Z czym łączyć – porady eksperta
Nie należy łączyć selanku z innym popularnym peptydem – semaxem.
Popularnym połączeniem selanku jest kombinacja z BPC-157.
Dawkowanie
Typowe dawkowanie to 250-500 μg 1-3 razy dziennie. Efekty działania powinny pojawić się po ok. dwóch tygodniach regularnego stosowania.
Ze względu na budowę peptydową selank nie jest aktywny po podaniu doustnym (w przewodzie pokarmowym doszłoby do proteolizy wiązań peptydowych). Selank jest biodostępny po podaniu podskórnym lub donosowym (jako krople lub spray do nosa). Najłatwiejszą formą podania jest oczywiście postać sprayu.
Praktyczne porady eksperta
Selank w postaci liofilizowanej należy rozpuścić w wodzie bakteriostatycznej i w tej postaci aplikować (donosowo, za pomocą butelki z atomizerem). Roztwór należy przechowywać w lodówce.
Selank może być pomocny po nadużywaniu stymulantów lub benzodiazepin (które powodują tolerancję) oraz uzależnienia od alkoholu.
Na rynku dostępny jest też N-acetylo-selank, będący acetylowaną wersją selanku. Postać ta nie została przebadana na ludziach.
Problemem jest fakt krótkiego okresu półtrwania selanku, wynoszącego zaledwie kilka minut, co u niektórych budzi kontrowersje co do skuteczności działania. Minusem jest też stosunkowo niewielka ilość badań klinicznych na ludziach oraz brak danych nt. skutków ubocznych. Peptyd jest zatwierdzony do stosowania na terenie Rosji i tam też jest możliwy do kupienia. Nie został zatwierdzony przez FDA.
Bibliografia
L G Kolik, A V Nadorova, T A Antipova, S V Kruglov, V S Kudrin, A D Durnev: “Selank, Peptide Analogue of Tuftsin, Protects Against Ethanol-Induced Memory Impairment by Regulating of BDNF Content in the Hippocampus and Prefrontal Cortex in Rats”, Bulletin of Experimental Biology and Medicine, 2019, 167 (5), 641-644.
T P Semenova 1, M M Kozlovskaya, N M Zakharova, I I Kozlovskii, A V Zuikov: “Effect of Selank on Cognitive Processes After Damage Inflicted to the Cerebral Catecholamine System During Early Ontogeny”, Bulletin of Experimental Biology and Medicine, 2007, 144 (5), 689-91.
F I Ershov, P N Uchakin, O N Uchakina, M V Mezentseva, L A Alekseeva, N F Miasoedov: “Antiviral Activity of Immunomodulator Selank in Experimental Influenza Infection”, Voprosy Virusologii, 2009, 54 (5), 19-24.
Tatiana V. Vyunova, Lioudmila Andreeva, Konstantin Shevchenko, Nikolay Myasoedov: “Peptide-based Anxiolytics: The Molecular Aspects of Heptapeptide Selank Biological Activity”, Protein and Peptide Letters, 2018, 25 (10), 914-923.
V E Medvedev, O N Tereshchenko, A Iu Israelian, I K Chobanu, N V Kost, O Iu Sokolov, N F Miasoedov: “A Comparison of the Anxiolytic Effect and Tolerability of Selank and Phenazepam in the Treatment of Anxiety Disorders”, Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imieni S. S. Korsakova, 2014, 114 (7), 17-22.
Anastasiya Volkova, Maria Shadrina, Timur Kolomin, Lyudmila Andreeva, Svetlana Limborska, Nikolay Myasoedov, Petr Slominsky: “Selank Administration Affects the Expression of Some Genes Involved in GABAergic Neurotransmission”, Front Pharmacol. 2016; 7: 31.
Uchakina ON., Uchakin PN., Miasoedov NF., Andreeva LA., Shcherbenko VE., Mezentseva MV., Gabaeva MV., Sokolov OIu., Zozulia AA., Ershov FI.: “Immunomodulatory effects of selank in patients with anxiety-asthenic disorders”, Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imeni S.S. Korsakova, 2008, 108(5):71-75.
A A Zozulia, G G Neznamov, T S Siuniakov, N V Kost, M V Gabaeva, O Iu Sokolov, E V Serebriakova, O A Siranchieva, A V Andriushenko, E S Telesheva, S A Siuniakov, A B Smulevich, N F Miasoedov, S B Seredenin: “Efficacy and Possible Mechanisms of Action of a New Peptide Anxiolytic Selank in the Therapy of Generalized Anxiety Disorders and Neurasthenia”, Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imieni S. S. Korsakova, 2008, 108 (4), 38-48.
V. Nadorova, L. G. Kolik. P. M. Klodt, V. B. Narkevich, P. L. Naplyokova, M. M. Kozlovskaya, V. S. Kudrin: “The relationship between the anxiolytic action of selank and the level of serotonin in brain structures during the modeling of alcohol abstinence in rats”, Neurochemical Journal, 2014, Vol. 8(2), 115–120.
Syunyakov, E.S. Teleshova, G.G. Neznamov, V.K.Bochkarev: “P-1114 – Rapid and slow response during treatment of generalized anxiety disorder with peptide anxiolytic selank” , European Psychiatry, 2012, Vol.27(1).